کنترل اعصاب و داشتن ظرفیت

کنترل عصبانیت

در طول روزانه کارهایی بسیاری دارم که باعث خستگی شدید می گردم و همین عامل باعث می شود نتوانم در مقابل فرزندان و مادرم کنترل داشته باشم و مرتب با انها پرخاشگری می کنم و بهانه گیری و بعد پشیمان می شوم ولی هرگز نتوانستم اون لحظه خودمو کنترل کنم لطفا راهنمایی بفرمائید.

بزرگان علم اخلاق در زمینه کنترل خشم و عصبانیت، بحث هاى فراوانى دارند و در روایات اسلامى دستورهاى مهم و مؤثرى براى خاموش کردن آتش غضب داده شده است که گلچینى از آن را در ذیل از نظر مى گذرانیم:

1ـ تفکر در عواقب خشم و عصبانیت :

افراد خشمگین و عصبانى همیشه حتى قبل از آن که شعله هاى آتش غضب قلب آن ها را احاطه کند، باید در آثار شوم آن بیندیشند. مرتب به خود تلقین کنند که غضب آتشى است که ممکن است خرمن ایمان و سعادت و هستى آن ها را بسوزاند. غضب آتش خشم خدا را در دنیا و آخرت مى افروزد.

غضب دوستان را از انسان دور مى کند . حربه به دست دشمنان مى دهد. غضب آثار ویرانگرى روى اعصاب انسان مى گذارد. عمر او را کم مى کند . سلامتى او رابه خطر مى اندازد. غضب انسان را از رسیدن به مقامات معنوى و مادى باز مى دارد.

به عکس، حلم و بردبارى رمز موفقیت و پیشرفت و سلامت روح و جسم و سبب محبوبیت در جامعه و موجب رضاى خدا و دورى شیطان است. همچنین در باره ثواب هاى الهى که براى بردباران ذخیره شده و کیفرهایى که در انتظار صاحبان غضب است بیندیشید. نه تنها در حال غضب، بلکه قبل از آن نیز باید در این مسائل بیندیشد و به خود تلقین کند تا گرفتار آن نشود.

بارها این نکته را تجربه کرده ایم و اگر ما تجربه نکرده ایم، دیگران تجربه کرده اند هر تصمیمى که انسان به هنگام غضب مى گیرد ،نسنجیده و نادرست است . غالباً موجب پشیمانى مى گردد. چه بهتر که این جمله معروف را که از بعضى از دانشمندان به یادگار مانده، همواره با خود زمزمه کند:" به هنگام غضب نه تصمیم و نه تنبیه و نه مجازات".

2ـ از طریق مهم درمان که در روایات بر آن تأکید شده ، ذکر خدا است، در بعضى از روایات آمده : هنگامى که عصبانى مى شوید: «اَعُوْذُبِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیْمِ» بگوئید.(1)

در بعضى دیگر آمده: هنگام غضب «لا حَوُلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّه الْعَلِىَّ الْعَظِیمِ» بگویید تا غضب از شما برود. در بعضى دیگر از روایات آمده است: «به هنگام غضب صورت بر زمین بگذارید و براى خدا سجده کنید».(2)

4ـ تغییر دادن حالت یکى دیگر از طریق درمان غضب است، همان گونه که در روایات اسلامى آمده است: اگر شخص در حال نشستن عصبانى شده برخیزد . اگر ایستاده است بنشیند. صورت از آن صحنه برگرداند یا دراز بکشد. اگر بتواند ، از آن محل دور شود، و خود را به کار دیگرى مشغول سازد.

تغییر حالت براى فرو نشستن آتش خشم و غضب بسیار مؤثر و مفید است.

از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است:

«وَ ایُّما رَجُل غَضِبَ وَ هُوَ قائِمٌ فَلْیَجْلِسْ فَاِنَّهُ سَیَذْهَبُ عَنْه رِجْزُ الشَّیْطانِ وَ اِنْ کانَ جالِساً فَلْیَقُمْ;

هر کس که خشمگین شود ، در حالى که ایستاده باشد بنشیند، چرا که پلیدى شیطان از او دور مى شود. اگر نشسته است برخیزد».

در ذیل حدیث آمده است که اگر انسان نسبت به یکى از بستگانش خشمگین شود و بدن او را با دست خود لمس کند ، تماس بدنى خشم او را فرو مى نشاند.(3)

5ـ وضو گرفتن:

نوشیدن آب خنک و شستن سر و صورت با آن در خاموش کردن آتش غضب مؤثر است. در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آمده است :

«اِذا غَضِبَ اَحَدُکُمْ فَلْیَتَوضَّأ; هنگامى که کسى از شما خشمگین شود، وضو بگیرد».(4)

از این تعبیر استفاده مى شود که وضو گرفتن به هنگام خشم و غضب مستحب است . در فرو نشاندن آتش غضب تأثیر دارد.

هر گاه امور بالا به یکدیگر ضمیمه شود، و اضافه بر آن ها انسان در پیامدهاى خطرناک غضب در دنیا و آخرت، و کیفر و مجازات الهى آن بیندیشد ، آتش غضب او هر چند شدید و سوزان باشد، خاموش خواهد شد. مشکل آن جا پیدا مى شود که انسان در همان حال و در همان صحنه بماند و هیچ تغییر و دگرگونى در وضع خود ندهد که نجات از پیامدهاى آن، مشکل و گاه غیر ممکن مى شود.

برای تقویت بردباری باید طبق برنامه‌ای جدی به تقویت اراده خود بپردازید . همواره سعی کنید برخود مسلط باشید. در این‌‌باره راه‌های مختلفی وجود دارد، ولی مهم آن است که در راه درمان آن کاملاً جدی باشید . آنچه را پیشنهاد می‌‌شود، بدون کم ترین کاستی به اجرا گذارید:

1. حتما در ساعات کاری خود تامل کنید . در صورت امکان از آن بکاهید . در صورت عدم امکان، سعی کنید فواصلی را در بین کار به استراحت بپردازید تا از خستگی شدید ، بکاهید.

2. رفتارهای عادی و روزمره خود را نیز با تسلط کامل بر رفتار و بدون شتابزدگی انجام دهید . آن ها را آرام آرام تعقیب کنید تا نرم‏خویی و پرحوصلگی برتمام رفتارهای شما حاکمیت پیدا کند.

3. از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید. کاملاً به خود مطمئن باشید که می‏توانید روحیه خود را تغییر دهید، ولی برای نتیجه گیری عجول نباشید، بلکه با خود فکر کنید باید حداقل به طور مثال یک سال بر رفتارهای خود کار کنید. اگر چنین نمودید ، حتماً پس از آن، دگرگونی رفتاری خواهید داشت.

4. همواره در هر مسأله‏ای ابتدا از دیگران انتظار بدترین برخورد را داشته باشید . خود را برای پذیرش آن آماده کنید. این مسئله باعث می‏شود برخوردهای بهتر از مورد انتظار در شما ایجاد خشنودی نماید. در حالی که اگر همیشه انتظار برخورد خوب داشته باشید ، چه بسا نتیجه عکس خواهید گرفت.

5. از تفریحات سالم و تقویت کننده اراده مانند کوهنوردی، شنا، دو و پیاده‏روی و گردش در طبیعت و... استفاده کنید.

6. در تصمیم‏گیری‏ها حتی‏الإمکان با افراد عاقل و پخته مشورت نمایید. از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهیزید.

7. بیش تر با افراد خوش اخلاق معاشرت کنید.

8. از موقعیت‏هایی که زمینه تندخویی در آن فراوان است، دوری کنید . در موقعیت‏هایی حضور یابید که رفتار پرخاشگرانه در آن جا دیده نمی‏شود.

9. پیش از هر عملی در مورد پیامد آن تفکر و اندیشه کنید و آن گاه اقدام نمایید . با تمرین این راهکار و به کارگیری آن در مورد تمام رفتارها، اندک اندک کنترل خویش را بر تمام رفتارها توسعه بخشید.

10. به برخی رفتارها و حالاتی که از افراد سر می‌زند و شما را عصبانی می‏کند ،توجه نکنید، مثلاً اگر کسی با حرف ناروا شما را ناراحت می‌کند، از شنیدن وگوش سپردن به سخنان وی دوری کنید، حتی گوش ندهید یا محیط را ترک کنید. به گفته‏های او دقت و توجه نکرده و آن ها را در ذهن خود مرور نکنید . نسبت به دیگر اعمال فیزیکی و رفتارهای پرخاشگرانه و تحریک کننده همین طور واکنش نشان دهید و راه بی‏توجهی را پیش گیرید.

11. سطح شناخت خود را با مطالعه و تفکر از زشتی، ناپسند بودن، غیرقابل جبران بودن اعمال پرخاشگرانه بالا ببرید. آیات ، روایات و داستان‏هایی راکه در مورد این نوع رفتارها و آثار آن‏ها نوشته شده است، مطالعه کنید. بعد در مورد آن ها فکر نمایید، حتی در برخی موارد به آثار رفتار تندی که مرتکب آن شده‏اید ،توجه نمایید . آن عمل و زشتی آن را در ذهن خود مرور و بزرگ معرفی کنید، به گونه‏ای که به خود هشداری از درون دست یابید. آثار فردی و اجتماعی و پیامدهای حیثیتی عمل زشت را در ذهن خود مرور کنید . زشتی آن را برای خود بزرگ جلوه دهید تا از درون از آن عمل متنفّر شوید.

12. از خواندن قرآن و در نوبت‏های متعدد در طول 24 ساعت غفلت نورزید، چه قرآن تأثیر زیاد در رسیدن به آرامش درونی دارد. عبادت‏های خود مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب به جا آورید که تأثیر بزرگی در رسیدن به اطمینان خاطر دارد.

13. با خود شرط کنید که هیچ گاه و در هیچ وضعی برخورد تند نداشته باشید . اگر ناگهان از شما برخورد تندی سر زد، خود را جریمه کنید؛ مثلاً تصمیم بگیریدکه مثلاً اگر بر سر کسی فریاد زدید ، فلان مبلغ صدقه بدهید. کارآیی این روش، بسیار بالا است . بسیاری از علمای بزرگ بدین سان تمرین عملی و خودسازی کرده‏اند.

14. شرح موارد فوق را در جدولی بنویسید . موارد انجام و یا سرپیچی از آن را یادداشت کنید. سعی کنید موارد تخلف را کاهش داده و بیش تر از پیش،خود را به انجام توصیه‌ها مقید سازید، حتی پیش از بروز آن موقعیت‏ها و به صورت مستمر، راهکارها را سرلوحه اعمال خود قرار دهید. از آن به بعد باید میزان پرخاشگری شما کاهش یابد. آن ها را نیز یادداشت کنید. کم کم از میزان آن‏ها در طول روز، هفته و... بکاهید و خود تنبیهی را به کار بگیرید.

15.حجم زیاد کارهای روزانه را کم کنید تا انرژی لازم برای فرزندان و مادرتان را داشته باشید.

موفق باشید.

پی نوشت‏ها:

1. مکارم شیرازی ، اخلاق در قرآن ، انتشارات مدرسه امیرالمومنین، ج3، ص 394.

2. همان.

3. همان .

4. همان، ص 396